کوچکترین موجودات زنده گاهی مقاومترین هستند؛ آنها میتوانند در هر شرایطی زنده بمانند و حتی وانمود کنند مردهاند.
در سال ۲۰۰۷ ناسا باکتری کاملاً جدیدی به نام Tersicoccus phoenicis را در دو اتاق تمیز جداگانه — اتاقهای فوقالعاده ضدعفونیشده برای ساخت فضاپیما — کشف کرد که ۴۰۰۰ کیلومتر از هم فاصله داشتند. سالها مشخص نبود این باکتری چگونه در آنجا حضور یافته است، اما مقالهای تازه در نشریه Environmental Microbiology پاسخ داده: این باکتری وارد حالت خواب یا رکود میشود و دانشمندان تصور میکردند مرده است.
مدهان تیرومالای، نویسنده اصلی پژوهش و میکروبیولوژیست دانشگاه هیوستون، در گفتوگو با نشنال جئوگرافیک گفته: «این باکتری مرده نبود، فقط مردهنمایی میکرد. در واقع در حالت نهفتگی بود.»
 |
| در ناسا از همه جای زمین و دیوار نمونه باکتری جمع آوری می شود |
دلیل ساخت فضاپیماها در اتاقهای تمیز ویژه جلوگیری از آلودگی ناخواسته در مأموریتهای فضایی است؛ چه برای حفاظت از فضانوردان و چه برای جلوگیری از انتقال میکروبهای زمینی به محیطهای فرازمینی. برای نمونه، مریگری که به دنبال یافتن میکروبهای بیگانه است نباید حامل میکروبهای زمین باشد.
به همین منظور دانشمندان اقدامات بسیار سختگیرانهای انجام میدهند؛ از جمله گرمایش و خشککردن مکرر، پاکسازی شیمیایی با گازهای میکروبکش، تابش فرابنفش و حتی حملات پرتوی. پس از آن میکروبشناسان یک بار دیگر آزمایش استریلسازی انجام میدهند تا مطمئن شوند هیچ موجود زندهای باقی نمانده است.
با این حال شگفتانگیز — و حتی نگرانکننده — است که باکتری T. phoenicis نه تنها این مراحل را پشت سر گذاشته بلکه توانسته از آزمایشهای استریلسازی نیز فرار کند. ناسا در سال ۲۰۱۳ هنگام اعلام عمومی کشف این باکتری توضیح داد که این میکروب هیچ خطری برای سلامت ندارد. دانشمندان ناسا همچنین تأکید کردند که مطالعه گونههای مشابه ادامه خواهد داشت و موضوع در همانجا خاتمه یافت.
تیم پژوهشی که پشت مقاله جدید قرار دارد، به همین نتیجه بسنده نکرد و تلاش کرد بیشتر درباره این میکروب کوچک و تواناییهای خارقالعادهاش بداند. در آزمایش خود، آنها باکتری T. phoenicis را از هرگونه ماده غذایی محروم کردند و روی صفحات شیشهای استریل قرار دادند تا بیشترین حد ممکن خشک شود. نتیجه نشان داد که ظرف ۴۸ ساعت پس از این فرایند «کُشنده»، باکتری وارد حالت رکود شد؛ بیصدا و ظاهراً مرده بر اساس علائم حیاتی.
یکی از اتاقهای تمیز که دانشمندان برای نخستین بار باکتری T. phoenicis را در آن کشف کردند، هنگام آمادهسازی فضاپیمای Phoenix Mars Lander ناسا بود؛ فضاپیمایی که با موفقیت به مریخ سفر کرد. این پرسش مطرح میشود که اگر چنین باکتریهایی توانایی پنهان شدن دارند، آیا ممکن است بدون شناسایی به مریخ منتقل شده باشند؟
کارشناسان احتمال این موضوع را بسیار کم میدانند، زیرا هر چیزی که مستقیماً در سطح مریخ قرار گیرد بعید است زنده بماند. همچنین احتمال داده شده که این باکتری بهطور ویژه برای سازگاری با شرایط اتاقهای تمیز فضاپیما تکامل یافته باشد، چرا که تاکنون در هیچ جای دیگری از جهان یافت نشده است.
نتایج این پژوهش در عین حال میتواند بهعنوان راهکارهای تازه برای پاکسازی اتاقهای تمیز به کار رود. اکنون که دانشمندان میدانند چگونه میتوان باکتریهای پنهان را از حالت رکود خارج کرد، میتوانند راهبردهای ضدعفونی را بهبود دهند.
در نهایت، این خاموشی متابولیکی عجیب بار دیگر نشان میدهد کوچکترین موجودات زنده شناختهشده چه سازوکارهای شگفتانگیزی برای بقا دارند.
