رویای آسپارتام همین بود؛ یک شیرینکننده مصنوعی، از پرمصرفترینها در جهان، که میتواند قهوه تلخ را به یک نوشیدنی شیرین و خوشطعم تبدیل کند، آن هم بدون هیچ اثر منفی بر سلامت. این تصور اولیه بود. اما از زمانی که آسپارتام در میانه دهه ۱۹۸۰ محبوب شد، پژوهشگران درباره مزایای سلامتی آن تردیدهایی مطرح کردهاند.
اکنون یک مطالعه حیوانی یکساله پرسشهای تازهای درباره ایمنی بلندمدت آسپارتام مطرح کرده است؛ حتی در دوزهایی بسیار کمتر از حدی که نهادهای نظارتی در حال حاضر بیخطر میدانند.
پژوهشگران نتایج خود را در مجله Biomedicine and Pharmacotherapy منتشر کردند. آنها از مؤسسههای تحقیقاتی CIC biomaGUNE و Biogipuzkoa در اسپانیا هستند و مطالعه را طوری طراحی کردند که دو مشکل رایج در تحقیقات آسپارتام را برطرف کند: دورههای زمانی کوتاه و استفاده از دوزهای غیرواقعی و بسیار بالا.
در این تحقیق، به موشها دوزی کم و مقطعی داده شد که معادل حدود یکششم حد مجاز مصرف روزانه برای انسان بود و اثرات آن بهمدت یک سال کامل پیگیری شد. نتیجه، مجموعهای از تغییرات آهسته بود که در ابتدا چندان چشمگیر به نظر نمیرسید اما با گذشت زمان واضحتر شد.
تصویربرداریها نشان داد قرار گرفتن زودهنگام در معرض آسپارتام باعث افزایش مصرف گلوکز در مغز میشود؛ انگار موتور مغز با دور بالا کار میکند. اما پس از شش ماه این الگو برعکس شد. بعد از ده ماه، مغز موشهای دریافتکننده آسپارتام حدود ۵۰ درصد کمتر از گروه کنترل گلوکز مصرف میکرد. از آنجا که مغز تقریباً کاملاً به گلوکز وابسته است، این کاهش بیشتر نشانه فشار متابولیک است تا سازگاری.
افزایش اولیه شاخصهای مرتبط با فعالیت سالم نورونها در ادامه جای خود را به افزایش سطح لاکتات داد؛ علامتی از اینکه سیستم مدیریت انرژی مغز دچار مشکل شده است. چنین عدم تعادلی میتواند کارایی مدارهای عصبی را کاهش دهد و بر یادگیری، تمرکز و توان ذهنی اثر بگذارد.
موشهایی که آسپارتام دریافت کرده بودند در انجام وظایف کندتر و کمدقتتر بودند و برخی از آنها پس از هشت ماه دیگر قادر به انجام این آزمونها نبودند. تصویربرداری قلب نیز کاهش کارایی پمپاژ و بزرگشدن خفیف عضله قلب را نشان داد؛ یعنی در هر ضربان خون و اکسیژن کمتری به بدن میرسید. این تغییرات کوچک اهمیت زیادی دارند، زیرا کاهش مزمن گردش خون میتواند فشار بیشتری بر اندامها، از جمله مغز، وارد کند.
با این حال، یک نکته مثبت هم وجود داشت: موشهایی که آسپارتام دریافت کرده بودند حدود ۲۰ درصد چربی بدن کمتری داشتند، یعنی ظاهراً وزنشان کمتر میشد. اما این «مزیت» یک مشکل پنهان داشت؛ چربی احشایی بیشتری دور اندامها جمع شده بود و توده عضلانی کاهش یافته بود، الگویی که دقیقاً با سلامت متابولیک ضعیف مرتبط است.
البته این یک مطالعه روی موشهاست، موضوعی که همیشه محدودیتهای خاص خود را دارد. با این حال، نتایج نشان میدهد قرار گرفتن طولانیمدت در معرض دوزهای کم آسپارتام هرچند ممکن است عدد وزن را پایین نگه دارد، اما پیامدهای بلندمدت آن احتمالاً ارزش این سود کوتاهمدت را ندارد.
بهنظر میرسد مدت زمان مصرف، نه فقط مقدار مصرف، عامل مهمتری باشد و دستورالعملهای فعلی شاید تصویر کاملی ارائه نکنند.
