در اواخر قرن پانزدهم، اروپاییها شروع به عبور از اقیانوس اطلس و استعمار بخشهای زیادی از جهان کردند. دو عامل مهم در موفقیت آنها نقش داشت: کشتیها و سلاحها.
در مطالعهای که تابستان امسال در مجله بینالمللی باستانشناسی دریایی منتشر شد، پژوهشگران به بررسی توپخانه قرون وسطایی در کشتی سلطنتی دانمارکی-نروژی «گریبشوندن» پرداختند؛ کشتیای که بیش از پنج قرن پیش در سواحل سوئد غرق شد. این کشتی سالمترین نمونه باقیمانده از دوران اکتشافات دریایی است؛ دورهای نمادین و خشن از سلطه جهانی اروپا که با سفر کریستف کلمب در سال ۱۴۹۲ آغاز شد و تا قرن هفدهم ادامه داشت.
پژوهشگران در این مطالعه نوشتند که «گریبشوندن» منبعی باستانشناسی نادر است و کاملترین نمونه شناختهشده از یک کشتی جنگی قرون وسطایی با اجزای باقیمانده از سلاحهای گرم محسوب میشود. بخش زیادی از ساختار چوبی کشتی، بهویژه پایههای چوبی توپها از جنس بلوط، به همراه مواد آلی دیگر که بهندرت در لاشههای چندصدساله در سایر آبها یافت میشوند، حفظ شدهاند.
غواصان در سال ۱۹۷۱ بهطور اتفاقی لاشه این کشتی را کشف کردند، اما تحقیقات رسمی باستانشناسی تا سالها بعد آغاز نشد و نخستین حفاریهای آزمایشی در اوایل دهه ۲۰۰۰ انجام شد.
کشتی «گریبشوندن» زمانی مجهز به دستکم ۵۰ توپ کوچک با گلولههای سربی و هسته آهنی بود. این سلاحها برای هدف قرار دادن خدمه کشتیهای دشمن در فاصله نزدیک پیش از تصرف آنها استفاده میشدند. اگرچه بیشتر توپهای آهنی در کف دریا از بین رفتهاند، پژوهشگران توانستند با بررسی شکلهای باقیمانده در پایههای چوبی توپها، آنها را بهصورت دیجیتالی بازسازی کنند.
پژوهشگران توضیح دادند که مطالعه این محل اطلاعات جدیدی درباره ترکیب کشتیهای کارول و سلاحهای گرم در نقطهای حساس از تاریخ ارائه میدهد؛ زمانی که کشتیسازان و سلاحسازان این ترکیب را تا اواسط قرن شانزدهم به شکل نهایی رساندند و این ساختار تا بیش از سه قرن تقریباً بدون تغییر باقی ماند.
کشتی «گریبشوندن» بین سالهای ۱۴۸۳ تا ۱۴۸۴ در نزدیکی روتردام ساخته شد و احتمالاً در سال ۱۴۸۵ حدود ۸ درصد از بودجه ملی دانمارک را به خود اختصاص داد. پژوهشگران میگویند شاه هانس، پادشاه دانمارک و نروژ، این کشتی را به شیوهای خاص مورد استفاده قرار میداد. او به جای بهرهبرداری از آن برای اکتشافات، آن را همچون قلعهای شناور تلقی میکرد و شخصاً برای سفر در قلمرو خود و فراتر از آن از آن استفاده میکرد تا با قدرت نرم اقتصادی، دیپلماتیک، اجتماعی، فرهنگی و اداری، حکومت خود را تثبیت کند؛ قدرتی که با توان نظامی کشتی پشتیبانی میشد.
پژوهشگران معتقدند دلیل عدم مشارکت شاه هانس در عصر اکتشافات، تمرکز او بر تثبیت حکومتش در منطقه بالتیک بود. همچنین، پاپ الکساندر ششم در سال ۱۴۹۳ حقوق آمریکا را به اسپانیا واگذار کرد و شاه هانس احتمالاً نمیخواست با نقض این تصمیم از کلیسا طرد شود. در مورد اقیانوس هند نیز، اسپانیا و پرتغال توافق کرده بودند که این منطقه تحت سلطه پرتغال باشد.
کشتی «گریبشوندن» در ژوئن ۱۴۹۵ هنگام پهلو گرفتن در نزدیکی شهر رونبی سوئد دچار آتشسوزی شد. شاه هانس در آن زمان در کشتی حضور نداشت. برخی از گلولههای توپ کشفشده دارای یک یا دو سطح صاف هستند که احتمالاً به دلیل برخورد و جهش آنها در اثر انفجار در نزدیکی باروت در داخل کشتی بوده است.
این مطالعه در کنار مجموعهای از کشتیهای تاریخی غرقشده که در سالهای اخیر کشف شدهاند، بینشهایی درباره نحوه سفر، تجارت، سلطه و اکتشاف انسانها در طول هزاران سال ارائه میدهد.