کروموزوم Y همچنان در علم تکامل توجه زیادی را به خود جلب میکند. بسیاری از مردم میپرسند آیا این کروموزوم پایدار است، در حال کوچک شدن است یا در مسیر ناپدید شدن قرار دارد. این بحث ادامه دارد زیرا میان پژوهشهای علمی معتبر و علاقه انسان به نظریههای مربوط به انقراض تعادل برقرار میکند.
این گفتوگو پس از آن شدت گرفت که جنی گریوز، زیستشناس تکاملی، در سال ۲۰۰۴ مقالهای منتشر کرد و پیشنهاد داد کروموزوم Y طی صدها میلیون سال بیشتر ژنهای اجدادی خود را از دست داده است. برآورد تقریبی او نشان میداد اگر این روند ادامه یابد، این کروموزوم در نهایت میتواند ناپدید شود.
این موضوع کافی بود تا سالها تیترهایی درباره «پایان مردان» منتشر شود، هرچند گریوز هیچگاه چنین ادعای افراطیای نکرد. او به ScienceAlert گفت: «واقعاً برایم عجیب است که کسی نگران باشد مردان در پنج یا شش میلیون سال آینده منقرض شوند»، و یادآور شد که انسانها حتی برای کسری از این مدت هم وجود نداشتهاند.
تاریخچه کروموزوم Y بدون تردید پیچیده است. این کروموزوم زمانی حدود ۸۰۰ ژن داشت اما امروز تنها بخش کوچکی از آن باقی مانده است. پستانداران دیگر پیشتر سیستمهای تعیین جنسیت خود را بازآفرینی کردهاند. برخی گونههای موش کور ولها کروموزوم Y را کاملاً از دست دادند و ژنهای کلیدی را به کروموزومهای دیگر منتقل کردند. موشهای خاردار نیز همین کار را انجام دادند و بدون مشکل به تولیدمثل ادامه میدهند. گریوز این نمونهها را دلیلی میداند که اگر ژن کارآمدتری برای تعیین جنسیت در انسانها پدیدار شود، میتواند گسترش یابد بدون آنکه ویژگیهای ظاهری مرتبط با مرد بودن تغییر کند. او گفت: «شاید این اتفاق همین حالا در بخشی از جمعیت انسانی رخ داده باشد.»
اما گروه دیگری معتقد است کروموزوم Y به هیچوجه محکوم به نابودی نیست. جنی هیوگز، زیستشناس تکاملی در مؤسسه وایتهد MIT، نشان داد ژنهای حیاتی کروموزوم Y انسان حدود ۲۵ میلیون سال پایدار ماندهاند. مطالعات بعدی روی نخستیها نیز این دیدگاه را تقویت کرد. هیوگز توضیح داد ژنهای باقیمانده Y نقشهای مهمی در سراسر بدن دارند و همین فشار تکاملی قوی برای حفظ آنها ایجاد میکند. از نگاه او، کروموزوم Y در حال محو شدن نیست بلکه ثابت مانده است.
گریوز در برابر این نظر مقاومت میکند و میگوید پایداری به معنای دائمی بودن نیست. کروموزوم Y پر از توالیهای تکراری است که میتوانند در طول نسلها لغزش یا تخریب پیدا کنند و حتی ژنهای حفظشده نیز در شرایط مناسب جایگزین شوند. او جدول زمانی کروموزوم Y را «هر زمانی از همین حالا تا هرگز» توصیف میکند.
