نزدیک به ۵۰ سال پیش، اخترشناسان در جستجوی نشانه‌هایی از حیات هوشمند فرازمینی، یک سیگنال رادیویی قوی را از اعماق فضا دریافت کردند. تا امروز، دانشمندان هنوز نمی‌دانند سیگنال «Wow!» از کجا ــ یا از چه چیزی ــ آمده است. این سیگنال همچنان یکی از گیج‌کننده‌ترین پدیده‌ها در تاریخ رادیو اخترشناسی باقی مانده است.
اکنون پژوهشی تازه دانشمندان را بیش از هر زمان دیگری به حل این معما نزدیک کرده است. پژوهشگران پروژه‌ی Arecibo Wow! (AWOW) در رصدخانه آرسِیبو در پورتوریکو اخیراً این سیگنال و دهه‌ها داده‌ی منتشرنشده پس از کشف آن را بازتحلیل کرده‌اند. نتایج این بررسی که هم‌اکنون در سرور پیش‌انتشار arXiv در دسترس است و به‌زودی برای داوری به نشریه‌ی The Astrophysical Journal ارسال خواهد شد، پارامترهای سیگنال Wow! را به‌طور اساسی بازبینی کرده و دقیق‌ترین ارزیابی تا به امروز را ارائه می‌دهد.
معمایی چند دهه‌ای
وقتی رصدخانه‌ی Big Ear در اوهایو برای نخستین بار در ۱۵ اوت ۱۹۷۷ سیگنال Wow! را دریافت کرد، اخترشناس پروژه‌ی SETI، جری آر. اِهمَن، از شدت آن چنان شگفت‌زده شد که آن را با خودکار قرمز دایره کشید و کنار آن نوشت «Wow!»، و از آن زمان این نام روی سیگنال ماند. این سیگنال فوراً به چشم اِهمَن و همکارانش به‌عنوان یک نامزد احتمالی برای مخابره‌ی فرازمینی جلب شد، اما طی سال‌ها شواهد بیشتری به سمت توضیحات طبیعی اشاره کرده‌اند.
در سال‌های اخیر، پژوهشگرانی به رهبری آبل مندِس ــ نویسنده‌ی اصلی این مطالعه و مدیر آزمایشگاه «زیست‌پذیری سیاره‌ای» در دانشگاه پورتوریکو ــ سهم بزرگی در این زمینه داشته‌اند. در اوت ۲۰۲۴، مندس و همکارانش نتایجی منتشر کردند که نشان می‌داد سیگنال Wow! احتمالاً از درخشش ناگهانی یک ابر هیدروژنی سرد ناشی شده است، بر اثر منبعی گذرا از تابش مانند یک مَگنتار. این ستاره‌های نوترونی با میدان‌های مغناطیسی فوق‌العاده قوی می‌توانند اتم‌های موجود در ابرهای هیدروژنی را برانگیزانند و انفجاری از درخشندگی ایجاد کنند.
بازبینی سیگنال Wow!
اکنون تیم مندس با دقتی بالا داده‌های آرشیوی SETI طی چندین دهه را بازیابی و تحلیل کرده تا ویژگی‌های سیگنال Wow! را دوباره ارزیابی کند و آن فرضیه را بسنجد. مندس در گفت‌وگو با Gizmodo گفت که دسترسی به ابزارهای مدرن تحلیل داده و مشاهدات جدید، یک «تغییر بازی» برای این پژوهش بوده است. این پیشرفت‌ها به تیم او اجازه داده تا اندازه‌گیری‌های بسیار دقیق‌تری از مکان، شدت و فرکانس منشأ سیگنال Wow! به دست آورند. او افزود: «از نظر عددی این تغییرات کوچک به نظر می‌رسند، اما در واقع اصلاً کوچک نیستند.»
برآورد تازه‌ی پژوهشگران از شدت یا «چگالی شار» سیگنال چهار برابر بیشتر از تخمین‌های پیشین بود. اما فرکانس بازبینی‌شده بیش از همه مندس را شگفت‌زده کرد: او و همکارانش دریافتند که این فرکانس ۱۴۲۰٫۷۲۶ مگاهرتز است ــ بسیار بالاتر از آنچه انتظار داشتند. یافته‌ها نشان می‌دهد که سیگنال Wow! از منبعی در درون کهکشان ما آمده که سریع‌تر از برآوردهای قبلی در حرکت است.
معما حل شد؟ هنوز نه
این نتایج فرضیه‌ی «ابر هیدروژنی سرد» را تقویت می‌کند و همچنین از این ایده‌ی کلی پشتیبانی می‌کند که سیگنال ناشی از یک پدیده‌ی اخترفیزیکی طبیعی بوده است نه اختلال رادیویی زمینی. با این حال، ماجرا هنوز بسته نشده است.
مندس گفت: «ما مطمئن ــ و شگفت‌زده ــ هستیم که داریم به پاسخ نزدیک‌تر می‌شویم.» او و همکارانش طی دو سال آینده همچنان یافته‌های تازه‌ای از داده‌های آرشیوی SETI منتشر خواهند کرد، با این امید که گامی دیگر در جهت حل این معمای چند دهه‌ای بردارند.