انسانها هزاران سال—و شاید صدها هزار سال—به تماشای ستارگان پرداختهاند. مردمان باستانی در سراسر جهان به آسمانها نگاه میکردند تا راهنمایی فیزیکی و معنوی بیابند. اکنون، پس از دهها و دهها نسل، نوادگان آنها بر سر اینکه کدام تمدن نخستین فهرست بصری شناختهشده از ستارگان را تهیه کرده، اختلاف نظر دارند.
پژوهشگرانی از رصدخانه ملی اخترشناسی در آکادمی علوم چین ادعا میکنند که فهرست ستارگان شی، کهنترین فهرست ستارگان شناختهشده در چین، در واقع قدیمیترین فهرست ستارگان در جهان است. آنها با استفاده از روشی که خطاهای احتمالی انسانی در هزاران سال پیش را در نظر میگیرد، به این نتیجه رسیدند. اگر این نتایج درست باشد، به این معناست که فهرست ستارگان شی چند قرن قدیمیتر از اصلیترین رقیب آن، یعنی فهرست ستارگان هیپارخوس، اخترشناس یونانی است. اما همه در جامعه علمی با این نتیجهگیری موافق نیستند.
پژوهشگران در مطالعهای که در آوریل در پایگاه پیشچاپ arXiv منتشر شده نوشتند:
«در مقایسه با دورههای مشاهدهای دیگر فهرستهای ستارگان باستانی در سراسر جهان، فهرست ستارگان شی حتی از قدیمیترین فهرستهای ستارگان غربی هم پیشی میگیرد و جایگاه آن را بهعنوان کهنترین فهرست ستارگان در جهان تأیید میکند.»
بهعلت نوسان محور زمین، جایگاه ستارگان در آسمان شب طی قرون تغییر میکند—پدیدهای که به آن «محورگردی» یا «پیشروی اعتدالین» گفته میشود. پژوهشگران میتوانند با استفاده از این پدیده و مقایسه تفاوت بین موقعیتهای ثبتشده ستارگان و موقعیت امروزی آنها، تاریخ نگارش فهرستهای باستانی را تعیین کنند.
با این حال، فهرست ستارگان شی بهدلیل نشان دادن موقعیتهایی که به نظر میرسد مربوط به چندین قرن مختلف باشند، مشخص کردن زمان دقیق ثبت این موقعیت ها را دشوار کرده است. در این مقاله، پژوهشگران چندین تاریخ پیشنهادی پیشین را مرور کردهاند.
پژوهشگران اذعان کردند:
«دیدگاههای متعددی درباره بازه زمانی مشاهدهای فهرست ستارگان شی وجود دارد و هنوز به اجماعی قطعی نرسیدهایم.»
از این رو، آنها تصمیم گرفتند ۱۲۰ ستاره فهرست را با استفاده از روش "تبدیل هوف تعمیمیافته" تحلیل کنند—تکنیکی الگوریتمی در پردازش تصویر که «بهطور آماری خطاهای مختصاتهای باستانی و اختلافهای بین ستارگان باستانی و مدرن را در نظر میگیرد و محدودیتهای روشهای پیشین را برطرف میکند.» این روش تأیید میکند که فهرست ستارگان شی در حدود سال ۳۵۵ پیش از میلاد نگاشته شده و در حدود سال ۱۲۵ میلادی بهروزرسانی شده است.
پژوهشگران افزودند:
«در مقایسه، کهنترین فهرست شناختهشده در سنت غربی، یعنی فهرست ستارگان بطلمیوس (قرن دوم میلادی)، احتمالاً برگرفته از فهرست ستارگان هیپارخوس (قرن دوم پیش از میلاد) است. از این رو، فهرست ستارگان شی بهعنوان کهنترین فهرست ستارگان شناختهشده در جهان شناسایی میشود.»
با این حال، برخی دانشمندان نظری متفاوت دارند: ابزار مورد استفاده برای ثبت فهرست ستارگان شی، یک درجه خطا داشته است. مطالعات پیشین که این فرض را لحاظ کردهاند، تاریخ نگارش فهرست را حدود یا پس از سال ۱۰۳ پیش از میلاد تخمین زدهاند (طبق گزارش مجله Science). برخی تاریخنگاران این تاریخ دیرتر را محتملتر میدانند، زیرا با استفاده از مختصات کروی در فهرست ستارگان همراستا با اختراع ابزار کُره فلکی توسط چینیها در قرن اول پیش از میلاد و پذیرش مدل کیهانشناسی کروی از سوی آنها است—هردوی این دستاوردها نیز در همین بازه زمانی اتفاق افتادهاند.
پیشنهاد اینکه مردم چند قرن پیش از اختراع کره فلکی از مختصات کروی استفاده کردهاند، همانند این است که «کسی رسیدی از یک پمپ بنزین پیدا کند و ادعا کند که متعلق به سال ۱۷۰۰ میلادی است»، دانیل پاتریک مورگان، تاریخنگار مرکز پژوهش تمدنهای شرق آسیا در فرانسه، که در این مطالعه دخیل نبوده، به Science گفت.
پژوهشهای آینده ممکن است پاسخهای بیشتری به این موضوع بدهند. صرفنظر از اینکه مطالعه اخیر درستی خود را اثبات کند یا نه، شایان ذکر است که نگرش یورومحور در دنیای غرب، بهطور تاریخی دستاوردهای دیگر نقاط جهان، از جمله چین باستان، را کمارزش دانسته است. افزون بر این، یادداشتهای نجومی بابلیها در قرن هفتم پیش از میلاد، چه از نظر قدمت و چه از نظر دقت، از آثار نجومی اروپا و آسیا پیشی میگیرند—هرچند که این الواح مشاهدات نجومی را بهصورت متنی، نه بصری، ثبت کردهاند.