حتی در حالی که دور اول گفت‌وگوهای غیرمستقیم در مسقط از سوی مقامات ایرانی و آمریکایی "سازنده" توصیف شد، تنش‌ها بلافاصله پس از آن افزایش یافت؛ زمانی که استیو ویتکاف، نماینده آمریکا، از تهران خواست برای دستیابی به توافق با دولت ترامپ، برنامه هسته‌ای خود را «به‌طور کامل حذف کند»؛ این درخواست پیش از دور دوم مذاکرات در رم مطرح شد.
عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، اظهارات ویتکاف را "متناقض" خواند و تأکید کرد که غنی‌سازی اورانیوم «غیرقابل مذاکره» است؛ موضوعی که اولین مانع در مسیر مذاکرات جاری به شمار می‌رود.
محسن میلانی، استاد علوم سیاسی در دانشگاه جنوب فلوریدا، در گفت‌وگو با شبکه TRT World می‌گوید: «این یک نمونه کلاسیک از بازار ترکی یا ایرانی است، جایی که چانه‌زنی، نمایش قدرت، و حتی بی‌میلیِ ظاهری، اغلب پیش‌زمینه‌ای برای توافق نهایی هستند. انتظار هیاهوی زیاد در سطح عمومی را داشته باشید، اما مذاکرات واقعی پشت درهای بسته انجام خواهد شد.»
میلانی که نویسنده کتاب تازه منتشرشده «ظهور ایران و رقابت با آمریکا در خاورمیانه» نیز هست، می‌افزاید: «ما در مرحله پیشا-مذاکره هستیم، و هر دو طرف به‌طور جدی در حال تقویت مواضع چانه‌زنی خود هستند.»
آیا توافق هسته‌ای موقت ممکن است؟
روز شنبه گذشته، پایتخت عمان، مسقط، میزبان دیداری غیرمعمول و غیرمستقیم میان ایران و آمریکا بود که دو ساعت فشرده به طول انجامید. ویتکاف و عراقچی نمایندگانی را برای گفت‌وگو با مقامات عمانی به‌عنوان میانجی فرستادند.
هر دو طرف درباره جزئیات این دیدار سکوت کردند. هیئت ایرانی تنها به یک "برخورد گذرا" با نمایندگان آمریکایی در پایان جلسه اشاره کرد.
در حالی که آمریکا خواهان توقف کامل برنامه هسته‌ای ایران و حذف اورانیوم غنی‌شده است، تهران خواستار لغو تحریم‌ها و بازگشت به نظام بانکی جهانی، در عین حفظ برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز خود است.
در بحبوحه جنگ اسرائیل در غزه، تضعیف موقعیت ایران در سوریه و لبنان، و افزایش حضور نظامی آمریکا در منطقه، احتمال دستیابی به توافق بیشتر شده است.
میلانی می‌گوید: «جایگاه منطقه‌ای ایران اخیراً تضعیف شده، اما به آن اندازه که تصور می‌شود، آسیب‌پذیر نیست. برنامه هسته‌ای ایران اکنون بسیار پیشرفته‌تر از زمان امضای برجام است.»
او می‌افزاید: «نه دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، و نه آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر ایران، خواهان جنگ نیستند، زیرا هر دو می‌دانند که هزینه‌های آن برای کشورشان و کل منطقه بسیار زیاد خواهد بود. در این زمینه، احتمال دستیابی به توافقی دائمی یا موقت وجود دارد، هرچند موانع جدی می‌تواند مذاکرات را به شکست کشانده و دو طرف را تا آستانه درگیری بکشاند.»
ترامپ در دور اول ریاست‌جمهوری خود، آمریکا را به‌صورت یک‌جانبه از برجام — توافقی میان ایران و شش قدرت جهانی (آمریکا، روسیه، چین، فرانسه، بریتانیا و آلمان) — خارج کرد.
تحت این توافق که در دوران ریاست‌جمهوری باراک اوباما امضا شد، ایران پذیرفت غنی‌سازی اورانیوم را محدود کرده و در ازای آن تحریم‌ها لغو شود.
اما ترامپ در سال ۲۰۱۸ توافق را بدترین قرارداد تاریخ خواند و مدعی شد که می‌تواند توافق بهتری به دست آورد — امری که هرگز محقق نشد — و ایران نیز به تدریج از محدودیت‌های برجام فاصله گرفت.
طبق مفاد برجام، ایران مجاز بود اورانیوم را تا سطح ۳.۶۷ درصد غنی‌سازی کرده و تنها ۳۰۰ کیلوگرم از آن را ذخیره کند. اما پس از خروج آمریکا از توافق و بازگشت تحریم‌ها، تهران فعالیت‌های هسته‌ای خود را از سر گرفت و سطح غنی‌سازی را به ۶۰ درصد رساند، که تنها یک گام فنی تا سطح تسلیحاتی ۹۰ درصد فاصله دارد.
در فوریه ۲۰۲۵، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) گزارش داد که ایران تولید اورانیوم نزدیک به سطح تسلیحاتی را تسریع کرده است.
روز چهارشنبه، رافائل گروسی، رئیس آژانس، هشدار داد که ایران فاصله زیادی با تولید سلاح هسته‌ای ندارد.
او در گفت‌وگو با روزنامه فرانسوی لوموند گفت: «مثل یک پازل است؛ آن‌ها قطعات را دارند و یک روز می‌توانند همه را کنار هم بگذارند. هنوز راهی برای رسیدن به این هدف باقی مانده، اما فاصله زیادی نیست و باید این واقعیت را بپذیریم. در چهار سال گذشته، شاهد شتاب چشمگیر ایران در این حوزه بوده‌ایم.»
تهران تأکید دارد که غنی‌سازی اورانیوم صرفاً برای اهداف صلح‌آمیز و تولید انرژی انجام می‌شود و ترامپ را متهم می‌کند که توافق ۲۰۱۵ را تضعیف کرده است.
ترامپ در دوره دوم ریاست‌جمهوری خود، جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای را در اولویت قرار داده و می‌گوید: «ایران می‌تواند پیشرفت کند، اما نباید به سلاح هسته‌ای دست یابد.»
من ۳۵ سال است که در گفتگوهای بین آمریکایی‌ها و ایرانی‌ها دخیل بوده‌ام و باید بگویم هدف از نخستین دیدار، رسیدن به دیدار دوم بود — و حالا این دیدار در برنامه قرار گرفته است،" توماس واریک، پژوهشگر ارشد غیرمقیم در شورای آتلانتیک و معاون پیشین دستیار وزیر امنیت داخلی آمریکا، به شبکه TRT World گفت.
"بنابراین بله، این یعنی دیدار اول موفقیت‌آمیز بوده است. بقیه مسائل بیشتر جنبه فضاسازی دارد، اما دست‌کم گفتگوها آغاز شده و ادامه دارد و این به ما اجازه می‌دهد وارد مسائل بسیار مهم و بسیار دشواری شویم."
پیش از مذاکرات محوری در مسقط، عراقچی از آمادگی تهران برای مذاکره درباره توافق هسته‌ای جدید با ترامپ سخن گفته بود، مشروط بر آن‌که واشنگتن حسن نیت خود را نشان دهد.
واکنش عراقچی پس از آن مطرح شد که ترامپ، همه را از جمله نخست‌وزیر اسرائیل، بنیامین نتانیاهو، غافلگیر کرد و اعلام نمود آمریکا وارد "مذاکرات مستقیم" با ایران درباره برنامه هسته‌ای‌اش می‌شود.
با این حال، ترامپ پیام‌های متناقضی ارسال کرده است؛ از یک‌سو جنگ دیگری در خاورمیانه را منتفی دانسته و از سوی دیگر هشدار داده اگر مذاکرات فعلی شکست بخورد، ایران در "خطر بزرگی" قرار خواهد گرفت.
نتانیاهو — که کشورش دشمن دیرینه ایران محسوب می‌شود و باور بر این است که ده‌ها سلاح هسته‌ای در اختیار دارد اما سیاست ابهام عمدی را دنبال می‌کند — تهدید کرده در صورت شکست مذاکرات، از گزینه نظامی علیه تهران استفاده خواهد کرد.
نتانیاهو، که بارها از دولت‌های آمریکا خواسته به تأسیسات هسته‌ای ایران حمله کنند، گفته است ایران باید به‌طور کامل برنامه هسته‌ای خود را همانند لیبی برچیند.
این مذاکرات حساس در حالی صورت می‌گیرد که استقرار نیروهای نظامی آمریکا در منطقه به شکل چشمگیری افزایش یافته و تهدید نظامی علیه تهران در حال شکل‌گیری است.
ارتش آمریکا بزرگ‌ترین استقرار نظامی خود در خاورمیانه را از زمان آغاز جنگ اسرائیل در غزه در اکتبر ۲۰۲۳ به این‌سو آغاز کرده است.
واشنگتن اخیراً جنگنده‌ها، بمب‌افکن‌های رادارگریز و تسلیحات پیشرفتهای را به منطقه اعزام کرده، در حالی که همچنان به حملات خود در یمن ادامه می‌دهد.
روز چهارشنبه، شبکه اسرائیلی KAN گزارش داد هواپیماهای باری آمریکا تسلیحات و مهماتی را از پایگاه‌های جهانی به پایگاه هوایی نواتیم در جنوب اسرائیل منتقل کرده‌اند.
طبق گزارش KAN، این محموله‌ها شامل بمب‌های MK-84 و سایر مهمات برای پشتیبانی از عملیات در غزه و آماده‌سازی جهت حمله احتمالی به ایران در صورت شکست مذاکرات هسته‌ای بین تهران و واشنگتن هستند.
"این محموله‌ها همچنین شامل موشک‌های رهگیر برای سامانه‌های پدافند هوایی THAAD ایالات متحده مستقر در منطقه هستند."
واریک می‌گوید ترامپ می‌خواهد توافق هسته‌ای جدید در دوران ریاست‌جمهوری‌اش نهایی شود و ایران باید بپذیرد که "تغییری در ترتیبات امنیتی منطقه‌ای به وجود خواهد آمد."
"بی‌تردید، این مسئله آسیب‌پذیری نظامی ایران را آشکار کرده است، چرا که دو حمله اسرائیل نشان داد قدرت‌های خارجی می‌توانند هر نقطه‌ای از ایران را هدف قرار دهند بدون آن‌که تهران بتواند مانع شود. بنابراین، پویایی نظامی اکنون بسیار متفاوت از سال ۲۰۱۶ است."
میلانی به TRT World می‌گوید اگرچه توافق سال ۲۰۱۵ عملاً از بین رفته است، اما هنوز می‌تواند به عنوان چارچوبی مفید برای توافقی جدید مورد استفاده قرار گیرد، "توافقی که به واقعیت‌های کنونی، به‌ویژه پیشرفتهای هسته‌ای ایران، توجه داشته باشد و به عنوان توافقی برد-برد برای هر دو کشور قابل ارائه باشد."
با این حال، او می‌گوید ایران هزینه‌های اقتصادی و سیاسی عظیمی برای توسعه برنامه هسته‌ای‌اش پرداخته و احتمالاً آن را همانند لیبی به‌طور کامل واگذار یا برچین نخواهد کرد.
"بعید است تهران به‌طور مسالمت‌آمیز بپذیرد کل زیرساخت هسته‌ای خود را برچیند یا به آنچه 'مدل لیبیایی' خوانده می‌شود، تن دهد."