پنج سال پیش، کنسول Xbox Series X با هدف بازتعریف مفهوم «ایکسباکس» معرفی شد. این دستگاه بزرگ، مشکی و مکعبی شکل وعده داده بود که با قیمت ۵۰۰ دلار، عملکردی عالی برای بازیهای خانگی ارائه دهد. اما در سال ۲۰۲۵، قیمت همین کنسول با درایو نوری ۱۵۰ دلار بیشتر شده و بارها توسط پردازندههای جدید رایانههای شخصی مخصوص بازی پشت سر گذاشته شده است.
مدل اشتراکی Game Pass که همزمان با Series X رشد کرد و به بهترین پیشنهاد در دنیای بازی تبدیل شد، اکنون برای دسترسی به امکانات کامل، هزینه بیشتری از کاربران دریافت میکند.
با وجود این چشمانداز نهچندان امیدوارکننده، موضوع فراتر از یک برند است. ایکسباکس تلاش میکند صنعت بازی را وارد هویتی جدید کند؛ جایی که انحصار و سختافزار اختصاصی مانند Series X اهمیت کمتری نسبت به خود بازیها داشته باشند.
در حالی که بازی Halo قرار است برای پلیاستیشن ۵ عرضه شود و Gears of War از قبل روی این کنسول در دسترس است، ایکسباکس همچنان پابرجاست و ممکن است بتواند خلاف جریان حرکت کرده و منتقدان را غافلگیر کند.
مَت پیسکاتلا، تحلیلگر ارشد صنعت بازی در شرکت Circana، در ایمیلی به Gizmodo گفت: «آنچه آنها در تلاش برای انجامش هستند، انفجار چارچوب سنتی بازی است. پرسش کلیدی این است که آیا بازیکنان حاضرند با این تغییر همراه شوند یا نه.»
در شرایطی که خبرهای منفی یکی پس از دیگری منتشر میشوند، امید داشتن دشوار به نظر میرسد. با حرکت صنعت به سمت مدلهای اشتراکی، مالکیت واقعی بازیها کاهش یافته و وابستگی به پلتفرمهای دیجیتال بیشتر شده است. کاربران در برابر تصمیمات شرکتهای پلتفرمدار ناتوان هستند و تنها میتوانند نظارهگر روند اجتنابناپذیر «افت کیفیت» باشند. از سوی دیگر، گزارش اخیر بلومبرگ ادعا کرده که مایکروسافت برای برند ایکسباکس هدف سود ۳۰ درصدی تعیین کرده که بسیار بالاتر از استاندارد صنعت است. این گزارش، اقدامات اخیر ایکسباکس را در چارچوبی تازه قرار میدهد.
تمرکز بر این نقاط ضعف، بیشتر شبیه لگد زدن به موجودی آسیبدیده است که با تمام توان در حال تلاش برای ادامه مسیر است. برند ایکسباکس با وجود ناامیدی گسترده در میان طرفداران، هنوز زنده است. این برند میتواند استدلال کند که انحصار دیگر جایگاهی در چشمانداز مدرن بازی ندارد. در حالی که بسیاری از کاربران حاضرند بازیها را از خانه و بهصورت آنلاین تجربه کنند، گروهی از گیمرهای حرفهای همچنان حاضرند برای بهترین سختافزار ممکن هزینههای سنگینی پرداخت کنند، بدون آنکه به سراغ رایانههای شخصی گرانقیمت بروند.
ایکسباکس به یک برنامه نیاز دارد؛ بهتر از آن، باید این برنامه را آشکار کند تا بتواند بازیکنان را با خود همراه کند و مسیر تازهای برای آینده بازیها ترسیم کند.
ایکسباکس از نظر فلسفه طراحی با سایر کنسولهای بازی تفاوت دارد و همین دیدگاه منجر به شکلگیری Xbox Series X شد. طراحان نسخه اولیه ایکسباکس در سال ۲۰۰۱ قصد داشتند چیزی شبیه به یک رایانه ویندوزی را وارد فضای نشیمن خانهها کنند. این سیستم از فناوری DirectX مایکروسافت بهره میبرد و قطعاتی مشابه رایانههای شخصی داشت. در نهایت، «DirectX Box» به سادگی تبدیل به «Xbox» شد.
چند سال پس از عرضه اولین کنسول، مایکروسافت با Xbox 360 به موفقیتی بزرگ دست یافت. این کنسول نزدیک به ۱۱ سال عمر کرد و به پرفروشترین دستگاه شرکت تبدیل شد. فروشگاه Xbox 360 تا سال ۲۰۲۴ فعال بود و سپس تعطیل شد.
نسخه بعدی، Xbox One، در سال ۲۰۱۳ با تمرکز بر چندرسانهای معرفی شد. مایکروسافت این کنسول را بهعنوان «سیستم سرگرمی خانگی همهکاره» معرفی کرد و قابلیت پخش تلویزیون زنده را بهعنوان ویژگی کلیدی مطرح کرد. این کنسول با جنجالهای زیادی روبهرو شد؛ از جمله تلاش برای الزام اتصال دائم به اینترنت، محدود کردن خرید بازیهای دستدوم، و اجبار به استفاده از دستگاه Kinect. دان ماتریک، معاون وقت ایکسباکس، در پاسخ به انتقادها گفت: «خوشبختانه ما محصولی برای کسانی داریم که نمیتوانند به اینترنت متصل شوند. اسمش Xbox 360 است.»
پس از تغییرات گسترده مدیریتی در مایکروسافت و ارتقای فیل اسپنسر به سمت مدیرعامل بخش گیمینگ، این شرکت در ۱۰ نوامبر ۲۰۲۰ دو کنسول جدید عرضه کرد. Xbox Series S نسخهای اقتصادی بود که برای اجرای بازیهای Game Pass و عناوین مدرن با وضوح 1440p طراحی شده بود. اما Xbox Series X، کنسولی بزرگ و مکعبی، بهعنوان پرچمدار نسل جدید معرفی شد؛ دستگاهی که برای بازی با وضوح 4K ساخته شده و از قابلیتهایی مانند ارتقای هوشمند تصویر و رهگیری پرتو پشتیبانی میکرد.
نکتهای که اغلب فراموش میشود، این است که Series X ادامهای بر ایده اولیه مایکروسافت در سال ۲۰۰۱ بود: آوردن قدرت رایانههای شخصی به فضای نشیمن خانه. این کنسول با وجود ظاهر متفاوت، از سختافزار مشابه رایانههای شخصی بهره میبرد. پردازنده ۸ هستهای سفارشی با فرکانس ۳.۸ گیگاهرتز بر پایه معماری Zen 2 و RDNA 2، رم ۱۶ گیگابایتی GDDR6 برای کاهش زمان بارگذاری، و حافظه داخلی ۱ ترابایتی SSD از جمله مشخصات آن بود. این میزان حافظه از SSD کنسول PS5 که ۸۲۵ گیگابایت ظرفیت دارد، بیشتر بود. طراحی داخلی کنسول نیز برای علاقهمندان به سختافزار جذاب بود؛ از جمله مادربرد دو تکه که به گفته جیم وال، مدیر مهندسی مکانیک ایکسباکس، امکان جریان هوای یکنواخت روی تمام قطعات را فراهم میکرد.
با وجود این توان سختافزاری، نسل جدید ایکسباکس از نظر عرضه بازیهای انحصاری بزرگ ضعیف عمل کرد. بازی Halo Infinite تا اواخر ۲۰۲۱ منتشر نشد و بسیاری از عناوین مهم پس از آن نیز به کنسولهای دیگر راه یافتند. Forza Horizon 5 اکنون روی پلیاستیشن ۵ در دسترس است و بازی جدید Indiana Jones and the Great Circle نیز در آوریل امسال برای کنسول سونی عرضه شد.
مایکروسافت آمار رسمی از تعداد کنسولهای فروختهشده یا ارسالشده ارائه نمیدهد، اما برآوردها نشان میدهد که مجموع فروش Xbox Series S و X تا فوریه ۲۰۲۴ حدود ۳۰ میلیون دستگاه بوده است. برای مقایسه، پلیاستیشن ۵ تا نوامبر ۲۰۲۵ حدود ۸۰ میلیون دستگاه در سراسر جهان فروخته و کنسول اصلی نینتندو سوییچ که از سال ۲۰۱۷ عرضه شده، تا سپتامبر ۲۰۲۵ بیش از ۱۵۴ میلیون دستگاه فروش داشته است.
در سال گذشته، درآمد حاصل از فروش کنسولهای ایکسباکس بهطور قابلتوجهی کاهش یافته و در مقابل، پلیاستیشن ۵ با وجود افزایش قیمت، رشد فروش را تجربه کرده است. طبق آخرین گزارش مالی فصلی مایکروسافت، فروش سختافزار ایکسباکس نسبت به سال گذشته ۲۲ درصد کاهش داشته است.
مایکروسافت برخلاف سونی که نسخه میاننسلی PlayStation 5 Pro را عرضه کرده، تاکنون هیچ نشانهای از کنسول جدیدی برای ارتقای نسل فعلی ایکسباکس نشان نداده است. با این حال، اسناد فاششده از پرونده حقوقی مایکروسافت با کمیسیون تجارت فدرال نشان میدهد که این شرکت طراحیهایی برای دستگاهی میاننسلی با نام «Brooklin» انجام داده بود. این مدل گرد اما هرگز به مرحله تولید نرسید.
نزدیکترین نسخهای که تاکنون عرضه شده، مدل بدون درایو دیسک و نسخه Galaxy Black از Series X با سختافزار داخلی بازطراحیشده و حافظه ۲ ترابایتی است که اکنون با قیمت ۸۰۰ دلار فروخته میشود. نخستین سختافزار واقعی پس از پنج سال، فراتر از تغییر رنگ کنترلر، دستگاه دستی Asus ROG Xbox Ally X است که با قیمت ۱۰۰۰ دلار عرضه شده؛ دستگاهی قدرتمند در قالب رایانه دستی، اما نه چیزی که کاربران کنسول بهراحتی با آن ارتباط برقرار کنند.
نامگذاری این دستگاه بهعنوان «ایکسباکس» باعث سردرگمی کاربران شد؛ بسیاری تصور میکردند تجربهای مشابه کنسول دریافت خواهند کرد. افرادی مانند سیماس بلکلی، از طراحان اولیه ایکسباکس، گفتهاند: «آیا این فقط یک لپتاپ با جویاستیک نیست؟» رابط کاربری این دستگاه هنوز کامل نشده و برخی منوهای اپلیکیشن ایکسباکس با کنترلر بهدرستی کار نمیکنند. همچنین مشکلاتی مانند رفتن دستگاه به حالت خواب در حین بازی و عدم توانایی در راهاندازی مجدد گزارش شدهاند.
لورا فرایر، یکی از بنیانگذاران Xbox Game Studios، از منتقدان دائمی تصمیمات اخیر ایکسباکس است. او در ویدیویی اخیر گفته که Xbox Ally اصول تجربه کاربری را فراموش کرده؛ جایی که «زمان، ارز واقعی است، نه پول نقد».
اگر ایکسباکس شفافتر عمل کند، وضعیت بهتری خواهد داشت. سارا باند، رئیس ایکسباکس، در حال گفتوگو با رسانهها درباره این کنسول است، اما نبود اطلاعات مشخص باعث نگرانی کاربران قدیمی شده است. در مقابل، پلیاستیشن چند نشست غیررسمی با شرکت AMD برگزار کرده و درباره برنامههای آیندهاش صحبت کرده است. ایکسباکس میتواند از این هم فراتر برود و از حالا برای کنسول نسل بعدی خود هیجان ایجاد کند. این شرکت میتواند درباره مزایایی که کاربران با وفاداری به سختافزار ایکسباکس به دست میآورند صحبت کند؛ حتی اگر این مزایا بازیهای انحصاری نباشند، میتوانند قابلیتهایی باشند که کنسول سری X هرگز نداشته و نخواهد داشت.
